Nadwaga u Żaka, jak wspominałam w poprzednim artykule: „Problem nadwagi i otyłości w Polsce” dotyczy co 3 dziecko w wieku szkolnym oraz 15% nastolatków. Nadwaga i otyłość to nie tylko problem estetyczny, lecz co ważniejsze – zdrowotny. Zwiększa ryzyko występowania chorób cywilizacyjnych, tj. wady postawy, cukrzyca typu II, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, a także ryzyko udaru i zawału serca jeszcze przed 40 rokiem życia.
Często nie zauważamy problemu nadmiernej masy ciała dziecka, ponieważ nie odstaje ono specjalnie od rówieśników. Może jest nieco wyższe niż pozostali, więc logika podpowiada, że powinno również ważyć więcej. Jeśli dręczą Cię niepewności dotyczące tej kwestii, najlepiej poprosić o pomoc pielęgniarkę szkolną lub pediatrę. Specjaliści wykonają dokładny pomiar masy ciała oraz pomiar wysokości ciała, a następnie porównają z siatkami centylowymi dla płci.
Należy wyliczyć również wskaźnik masy ciała BMI. Pamiętaj jednak, że wartości prawidłowe są inne dla dorosłych (BMI 18,5-25) i inne dla dzieci, zależnie od wieku i płci. Może już Ci się zdarzyło liczyć BMI dla swojego dziecka i wartość mieściła się między 18,5 a 25, więc uznałaś/eś problem za nieistniejący. Nic bardziej mylnego!
Prawdopodobnie znasz to hasło. Odkąd Twoje dziecko przyszło na świat, towarzyszy mu książeczka zdrowia dziecka, w której zamieszczono strony z siatkami centylowymi. Zwróć tylko uwagę, czy korzystasz z wersji dla chłopca, czy dziewczynki. Na podziałce dla wieku bardzo dokładnie zaznacz rok i miesiąc lub kwartał życia dziecka w momencie pomiaru. Jest to bardzo istotne dla dokładności odczytu danych.
Zbyt skomplikowane? Nie martw się, mam jeszcze jedną propozycję. Skorzystaj z „Kalkulatora OLAF”, stworzonego przez Instytut Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka, w oparciu o wyniki Projektu OLAF (ryc.1). Osobiście chętnie korzystam z tego narzędzia w czasie konsultacji z dziećmi i młodzieżą poniżej 18 roku życia. Dostępny kalkulator oblicza centyle: ciśnienia tętniczego, wysokości ciała, masy ciała, wskaźnika masy ciała (BMI) w zakresie wieku 6,5-18,5 lat. Naszym zadaniem jest wprowadzić datę urodzenia dziecka, datę pomiaru (np. dziś), płeć, wzrost, wagę i (jeśli mamy możliwość wykonać pomiar) ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. W zamian kalkulator wyliczy wartość BMI oraz centyle.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyznacza dwa zakresy normy prawidłowej, tzw. wąską i szeroką. Zakres prawidłowy wąskiej normy dla poszczególnych siatek centylowych mieści się pomiędzy 15 a 85 centylem. Norma szeroka między 3 a 97. Dla wartości wskaźnika masy ciała BMI wyznaczamy następujące zakresy:
Poziom otyłości, według różnych źródeł, wskazywany jest przez centyl wyższy niż 95 lub 97.
Wiemy już jak odczytać wartości z siatek centylowych, rozpatrzmy sposób obliczeń wskaźnika masy ciała BMI. Obliczamy go wg wzoru, który zna każda odchudzająca się osoba:
Policzmy przykład: dziewczynka 8 lat (urodzona 2.02.2014), 135 cm wzrostu i 40 kg masy ciała.
Wartość BMI to: 40 (kg) : 1,352 (m) = 40 : 1,82 = 21,98 =~22 kg/m2
Wartość centyli (wg Kalkulator OLAF; data pomiaru 18.08.2022):
Sama wartość wskaźnika masy ciała mogłaby nas zmylić, ponieważ 22 mieści się między 18,5 a 25 (norma dla osoby dorosłej). Nasza Dziewczyna ma jednak lat 8, a wartość centyla BMI przekracza 95, co wskazuje na otyłość.
Co mówią pozostałe wskaźniki? Centyl wzrostu mieści się pomiędzy 15 a 85, co oznacza, iż wzrasta prawidłowo. Centyl masy ciała to 94, czyli nadwaga na granicy z otyłością (nadwaga 85-95 centyl).
Zdarza się, że centyle dla wzrostu i masy ciała są w granicach normy wąskiej, ale naszą początkową radość burzy centyl wskaźnika BMI. Może być to dość niezrozumiałe dla laika. Dlaczego mimo poszczególnych parametrów BMI wskazuje nadwagę lub otyłość? Dzieje się tak, gdy centyl wzrostu mieści się przy dolnej granicy norma a centyl wagi przy górnej. W rezultacie wynik BMI jest nieprawidłowy.
To co rzuca się w oczy, to rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. Często wartości centyla masy ciała powyżej 85, towarzyszy nadmierny obwód brzucha. Zauważasz „brzuszek” u swojej pociechy? Biegnij po miarkę krawiecką, zmierz obwód talii dziecka (jeśli brzuszek jest duży, mierzymy na wysokości pępka), a następnie podstaw do wzoru WHtR:
Zakres prawidłowy wynosi do 0,5. Wartości wyższe (WHtR >0,5) wskazują na otyłość brzuszną, czyli tendencje do gromadzenia tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej. Może być to sygnał o rozwijającej się insulinooporności (artykuł: https://pyszniegotuj.pl/blog/insulinoopornosc-zapowiedz-cukrzycy-typu-ii/).
Ciekawostki dietetyczne zamieszczam również w mediach społecznościowych (Facebook: Agnieszka Augustyniak Dietetyk, Instagram: @dietetykagnieszkaaugustyniak).
